Skarga pauliańska jest instytucją prawną, która, w pewnych wypadkach, zapewnia wierzycielowi ochronę przed nielojalnym zachowaniem dłużnika. Bardzo częstą sytuacją jest próba wyzbycia się całego majątku przez dłużnika po to, by stać się niewypłacalnym. Polega to na tym, iż dłużnik pozbywa się cennych składników swojego majątku poprzez np. różnego rodzaju darowizny, czy fikcyjne sprzedaże. Dany składnik majątku prawnie zmienia swojego właściciela, jednakże to dłużnik jest dalej władającym tym składnikiem. Ma to na celu uniknięcie egzekucji komorniczej z danego konkretnego składnika majątku dłużnika.
Skarga pauliańska jest uzasadniona w sytuacji, gdy „wskutek czynności prawnej dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, [wówczas] każdemu z wierzycieli przysługuje prawo żądania uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego”. Należy pamiętać, że dłużnik musi działać z pełną świadomością swoich działań, czyli musi wiedzieć, „że działa z pokrzywdzeniem wierzyciela”. Ponadto, osoba trzecia, która uzyskuje korzyść majątkową, również musi zdawać sobie sprawę z działań dłużnika (że działa on celem pokrzywdzenia wierzyciela), bądź móc się o tym z łatwością dowiedzieć.
Kiedy będziemy mieli do czynienia z takim działaniem? Taka sytuacja zaistnieje wtedy, gdy „wskutek jej dokonania dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w większym stopniu, niż był wcześniej”.
W takich sytuacjach stosowana jest instytucja skargi paulińskiej. Skarga ta to rodzaj powództwa, którą składamy w sądzie. Bowiem przed sądem możemy próbować dowieść, że dana czynność dłużnika np. sprzedaż nieruchomości, została dokonana fikcyjnie, a jedynym jej celem było wyzbycie się majątku, by być niewypłacalnym wobec toczącej się wobec niego egzekucji, bądź nie móc spłacić długu jaki posiada wobec dłużnika.
Skutkiem wniesienia skargi paulińskiej do sądu może być wyrok uwzględniający takie powództwo, czyli uznanie przez sąd czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną wobec wierzyciela. Wierzyciel na mocy wyroku uwzględniającego powództwo będzie mógł prowadzić skuteczną egzekucję wobec składników majątkowych objętych treścią wyroku, które, wskutek działań dłużnika, zmniejszyły jego majątek.
Ciekawe orzeczenia dotyczące skargi paulińskiej
Wyrok SN z dnia 6 czerwca 2003 r., IV CKN 204/01, „Powództwo przewidziane w art. 527 k.c. jest dopuszczalne także wtedy, gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, a przedmiot zaskarżonej czynności wchodził do majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka.”
Uchwała SN z dnia 24 października 2003 r., III CZP 72/03 „Wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, może domagać się uznania czynności prawnej za bezskuteczną na podstawie art. 527 § 1 k.c. także wtedy, gdy darowizny nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego dokonali dłużnik i jego małżonek.”